Informatiebeveiliging in zorgketens: kwetsbaar en complex, maar zeker beheersbaar

Een les uit een groot datalek bij een laboratorium

De recente problemen bij een laboratorium van Stichting Baarmoederhalskanker Onderzoek hebben de zorgsector opnieuw wakker geschud. Eén incident bij een schakel in de keten kan leiden tot enorme maatschappelijke gevolgen: onzekerheid bij patiënten, vertraging in diagnoses, reputatieschade en verlies van vertrouwen. Het illustreert een ongemakkelijke waarheid: we hebben in de zorg vaak te weinig oog voor ketenrisico’s. Hebben ketenpartners hun informatieveiligheid wel op orde ?

We zijn gewend om vooral naar onze eigen organisatie te kijken: is ons ECD op orde, voldoet onze ICT-omgeving aan de eisen, hebben we onze protocollen ingericht? Maar de realiteit is dat geen enkele zorgorganisatie op zichzelf staat. Laboratoria, ziekenhuizen, VVT-instellingen, huisartsen, apotheken, leveranciers van medische technologie, cloudproviders: ze zijn allemaal onderdeel van ons netwerk. En de zwakste schakel bepaalt de veiligheid van het geheel. En de waarheid is ook dat de zorg steeds meer wordt bepaald door goede ketensamenwerking.

Het Integraal Zorgakkoord benadrukt de noodzaak van samenwerking en digitalisering. Toekomstbestendige zorg draait om betere gegevensuitwisseling, geïntegreerde zorgpaden en regionale samenwerking. Maar dat kan alleen als het fundament stevig is. Zonder vertrouwen in de digitale veiligheid van de keten komt de belofte van het Zorgakkoord niet tot zijn recht. Het akkoord biedt dus niet alleen een kans om zorg slimmer te organiseren, maar ook de opdracht om het veiligheidsfundament te versterken.

Dat ketenveiligheid geen vrijblijvende keuze is, blijkt uit de Europese NIS2-richtlijn. Deze verplicht zorginstellingen tot structurele aandacht voor supply chain management en legt de eindverantwoordelijkheid hiervoor expliciet bij bestuurders. Incidenten bij leveranciers kunnen dus rechtstreeks gevolgen hebben voor de compliance en aansprakelijkheid van de zorginstelling zelf.

De rol van RSO’s: spin in het web

In dit krachtenveld spelen Regionale Samenwerkingsorganisaties (RSO’s) een sleutelrol. Zij verbinden zorgaanbieders en zorgen dat gegevensuitwisseling in de regio mogelijk wordt. Daarmee zijn zij de spin in het web als het gaat om samenwerking,  én kunnen zij die rol ook vervullen voor informatiebeveiliging.

RSO’s kunnen:

• de ketendialoog faciliteren en afspraken coördineren;
• standaarden en best practices verspreiden;
• gezamenlijke initiatieven organiseren voor externe monitoring en kwetsbaarheidsscans.

Zij helpen daarmee de collectieve aanpak van ketenveiligheid te versterken.

Maar laten we één ding niet vergeten: dit ontslaat individuele zorginstellingen niet van hun verantwoordelijkheid. Elke instelling moet óók zelf de regie nemen en inzicht ontwikkelen in de eigen ketenrisico’s. Wachten op de RSO is geen optie. Het is juist de combinatie van eigen verantwoordelijkheid en regionale samenwerking die het verschil maakt.

Veel instellingen vertrouwen op contracten, certificaten of audits van leveranciers. Dat biedt inzicht in de veiligheid, maar is natuurlijk wel een papieren werkelijkheid. Daarom biedt het vaak slechts schijnzekerheid. De werkelijkheid is dat kwetsbaarheden vaak pas boven water komen wanneer er iets misgaat.

Daarom is externe scanning  van leveranciers en ketenpartners van belang. Met tools zoals OpenKAT kunnen kwetsbaarheden van buitenaf in beeld worden gebracht – net zoals een aanvaller dat doet. De kracht hiervan zit in drie dingen:

1. Objectief en onafhankelijk – geen papieren werkelijkheid, maar feitelijke inzichten.
2. Concrete rapportages – bestuurders en toezichthouders krijgen direct bruikbare informatie voor besluitvorming.
3. Ketenbrede toepasbaarheid – niet alleen de eigen organisatie, maar ook leveranciers en samenwerkingspartners worden zichtbaar in de scan.

Hiermee verschuift het gesprek met leveranciers van aannames naar feiten. Het geeft zorginstellingen een stevige basis om verbeteringen af te dwingen of bewuste keuzes te maken.

Wanneer OpenKAT regionaal via RSO’s wordt ingezet, ontstaat bovendien een gedeeld beeld van de digitale gezondheid van de keten. Maar ook zonder RSO kunnen instellingen vandaag al beginnen. Juist de combinatie van individuele actie en collectieve coördinatie maakt dit krachtig.

De zorg verandert in rap tempo. Samenwerking en digitalisering zijn de sleutel tot betere, toegankelijke zorg. Maar diezelfde samenwerking vergroot ook onze kwetsbaarheid. Met NIS2 als verplichtend kader en het Integraal  Zorgakkoord als richtinggevend kompas, is het tijd om ketenveiligheid centraal te stellen.

Mijn oproep: wacht niet af. Zorginstellingen én RSO’s hebben beide een cruciale rol. En met hulpmiddelen zoals OpenKAT hebben we de middelen in handen om de digitale weerbaarheid van de hele keten aantoonbaar te versterken.

Alleen zo zorgen we ervoor dat één incident niet opnieuw de hele sector op zijn grondvesten doet schudden.

KLIK HIER om een workshop OpenKAT in te plannen!

Namens Stichting IP-Zorg (www.ip-zorg.nl)

Peter van der Zwan, voorzitter